Do czynników ewolucyjnych zaliczamy poszczególne cechy:
Po pierwsze, zmienność w obrębie gatunków. Wyróżniamy dwa typy zmienności ? dziedziną (przekazywaną z pokolenia na pokolenie, zależy od sumy wszystkich genów w populacji) oraz niedziedziczną (tzw. środowiskowa). Dziedziczna dzieli się na zmienność rekombinacyjną, polegającą na tworzeniu kombinacji z już istniejących gatunków. Podstawą zmienności w tym wypadku, jest proces rozmnażania płciowego np.: losowe łączenie gamet, zjawisko crossing-over czy też odcinki DNA, które zmieniają swoje położenie w genomie. Drugim rodzajem zmienności dziedzinej, jest zmienność mutacyjna. Polega ona na zmianach w genach, które doprowadzą do tworzenia się nowych genów. Takie zmiany mogą zachodzić zarówno w genach jak i też w chromosomach.
Po drugie, izolacja czyli każda bariera uniemożliwiają rozmnażanie się i wydawanie płodnego potomstwa. Dzielimy ten czynnik na dwie kategorie, izolacja prezygotyczna oraz postzygotyczna. Do izolacji prezygotycznej dochodzi w przypadku gdy powstają bariery przestrzenne, osobniki są w różnym czasie dojrzałe płciowo, osobniki żerują w różnych miejscach czy też w przypadku niedopasowania narządów rozrodczych. Czyli są to wszystkie czynniki, które uniemożliwiają rozmnażanie się. W drugim wypadku, rozmnażanie jest możliwe, jednakże dochodzi do obumarcia zarodka czy też potomstwo nie jest zdolne do rozmnażania się.
Po trzecie, dryf genetyczny ma duży wpływ na przemieszczanie się genów w obrębie populacji. Dochodzi do niego np.:
– przy odłączeniu się niewielkiej grupy od populacji macierzystej ( tzw. efekt założyciela)
– w skutek katastrofy naturalnej, może tylko i wyłącznie część osobników przeżyć, co da początek nowej populacji. Jest to efekt wąskiego gardła.
-jeśli w danym środowisku nie występują jakiekolwiek organizmy (czyli nie ma konkurencji) to może być to podstawą do rozwoju nowej populacji, która przystosuje się do tych warunków. Jest to akces ekologiczny.
Po czwarte, jest to dobór naturalny. Wedle prawa doboru naturalnego, przeżyją tylko osobniki najlepiej przystosowane do określonych warunków. Oprócz tego że przeżyją, to wydadzą potomstwo i przekażą swoje cechy następnym pokoleniom. Istnieją 3 typy doboru naturalnego:
– stabilizujący ? który eliminuje osobniki o cechach skrajnych na korzyść osobników o cechach średnich
– kierunkowy ? preferuje osobniki o jednej ze skrajnych cech, eliminując drugą.
– rozrywający- eliminowane są osobniki o cechach średnich, a preferowane o cechach skrajnych.